12 आधुनिक बलुतेदार

 *(12)* *आधुनिक बलुतेदार*

      काल आपण आपल्या कपड्यांइतकेच शिंप्याच्या स्वभावाचे कांही नमुने पाहिले. त्याला कंटाळून आपण आपले कपडे घरीच शिवावेत निदान ब्लाउज किंवा ड्रेस तरी असा निश्चयही कोणी कोणी केला असेल...

आतां आपण आजच्या बलुतेदाराची ओळख करून घेऊ…

                *सोनार*

एखाद्या जरा बऱ्याशा गांवातच सोनार असायचा. अगदी लहान खेड्यांपाड्यांतील लोकांना दोन वेळच्या जेवणाची भ्रांत असायची तिथं सोन्याचे दागिने दुरापास्तच. तरीही एखादी माऊली आपल्या मजुरीचे पैसे वाचवून आणि आपल्या पोटाला चिमटा घेऊन एखाद्या नागपंचमी किंवा दिवाळीसारख्या सणाला हौसेखातर सोन्याचे चार मणी घडवून गळ्यातल्या काळ्या मण्यांच्या पोतीत अडकवायची तेव्हां तिच्या चेहऱ्यावरचा आनंद अवर्णनीय असायचा. तेही घडवायला तिला आपल्या घरधन्याला शेजारच्या गांवातच पाठवावं लागायचं. त्या सोनाराचं वेगळं असं कांही दुकान क्वचितच असायचं. आपल्या घराच्या पुढच्या पडवीतच आपलं पेटी वजा बैठं टेबल टाकून तो काम करायचा. जवळ एक पेटलेली चिमणी असायची आणि दागिने घडवायची जुजबी नाजूक अवजारं... सोनार एक तर वजनांत, भेसळ करण्यात, भावांत कुठेतरी सोनं खाणार म्हणजे खाणार अशी ठाम समजूत आणि बहुतांशी ती खरीही असायची. त्यामुळेच 'सोनार, शिंपी, कुलकर्णी, अप्पा, यांची संगत नको रे बाप्पा'अशी म्हण पडली तरी त्यांच्या शिवाय तरणोपाय नसायचा. आतां  सोनाराचं असं स्वरूप लुप्त होण्याच्या मार्गावर आहे. खेडोपाडी जे थोडेफार उरले असतील तेवढेच...

तरीही आतां आतांपर्यंत शहरांमध्ये सोनारांची अशी छोटी -मोठी दुकानं असायची. अजुनही कांही असतील.पण ती नगण्यच. त्यांचा कारागीर तिथे एका बाजूला काम करत बसलेला असायचा. नाजूक, दिखावटी, भेसळयुक्त दागिन्यांपेक्षा गुंतवणूक आणि परतावा म्हणून शुद्ध दागिन्यांचाच आग्रह असायचा. पेशवाईनंतरच्या जमान्यांत दागिन्यांचे ही मोजकेच प्रकार असायचे/असावेत. पाटल्या, बांगड्या, अंगठ्या, मोहनमाळ, एकदाणी, पोहे हार, चपलाहार, मंगळसूत्र (तरी बरेच झाले कीं... जाणकारांना आणखीनही कांही माहिती असतील) खानदानी,श्रीमंत स्त्रिया यातील बहुतेक रोज घालत असाव्यात? 

पण कपड्यांमध्ये जशी नित्य नवीन फॅशन बदलते तशी दागिन्यांत ही बदलत गेली, नव्हे, भारतीय स्त्रियांचा सोस आणि हौस पाहून काही कल्पक सोनारांनी ती बदलायला लावली असावी. अमूक एका ड्रेसवर हे नाजूक दागिने, पैठणीवर, शालूवर भारदस्त दागिने, संक्रांतीच्या काळ्या साडीवर मोत्याचे दागिने... शिवाय लग्नांतले दागिने रिसेप्शनला कसे चालणार! त्या त्या प्रसंगाच्या कपड्यांना साजेशे हवेतच ना! शिवाय आतां ऐतिहासिक मालिकांमधील स्त्रियांसारख्याच पण जुन्या-नव्या कलाकुसरीच्या 'फ्युजन' करून घडवलेल्या दागिन्यांची आपल्याला भुरळ न पडली तरच नवल.

आतां हा एवढा व्याप वाढल्यावर आणि बाहेर दुष्काळ,अवर्षण,अतिवर्षा अशा संकट व्याप्त जगाचा काहीही संबंध नसणार्‍यांच्या दुकानांत भरभरुन वाहणाऱ्या गर्दीला तेवढंच दुकान थोडं पुरणार होतं! मग शहराच्या एखाद्या मॉडर्न, उच्चभ्रू लोकांच्या विभागांत त्यांनी दोन, तीन,पांच मजली, ए.सी. असलेली, बस्त्यासाठी स्वतंत्र खोल्या असलेली प्रशस्त दुकानं उभारली, त्याच्या दोन-तीन शाखा काढल्या. सोन्या-चांदीं प्रमाणेच प्रत्येक दागिन्यांचे... 'पुरुषांसाठी सुद्धां' वेगळे विभाग/ उपविभाग निर्माण केले. बायकांची खरेदी निवांत व्हावी म्हणून मुलं सांभाळणार्‍या नवऱ्यांसाठी गुबगुबीत सोफ्यांची व्यवस्था केली. इतकंच नाही तर पाणी आणि कॉफी देणार्‍या फिरत्या नोकरांची फौज ठेवली, आणि 'बोला काय सेवा करू' असं नम्रपणे विचारणाऱ्या या सोनारांनी सगळ्या गोष्टींची, परंपरेची हमी देत आपल्याला आकर्षुन घेतलं.

(छे, बुवा... कसं तरी वाटतं ऐकायला, काय बरं म्हणावं यांना, सराफ? सुवर्णकार?, पण ते तर 'बिजनेसमन' आहेत, कारागीर तर एखाद्या छोट्याशा खोलीत बारीक नजरेनं, मान मोडून, पोटासाठी काम करीत असतात, जे आपल्याला कधीच दिसत नाहीत.) 

हॉलमार्क,मजुरीचे पर्सेंटेज, 22- 23 - 24 कॅरेटचा स्पष्ट उल्लेख असलेल्या या पारदर्शक व्यवहारांत  इन्व्हेस्टमेंटपेक्षांही हौस म्हणूनच घेतल्या जाणाऱ्या दागिन्यांच्या कारागिरीत त्यांना सोनं  नक्कीच खाता येत नसेल, मग यांचं पोट तरी कसं भरत असेल असा भाबडा प्रश्न मला त्या प्रशस्त  दुकानांकडे, तिथे काम करणाऱ्यांकडे आणि  हिऱ्याच्या, नवरत्नाच्या अंगठ्या, ब्रेसलेट आणि गळ्यांत सोनं, प्लॅटिनमच्या साखळ्या घातलेल्या दुकानमालकाकडे पाहून पडतो.

 आणि जातां जातां... ज्या आपल्यासारख्यांच्या जीवावर (पक्षी- दागिन्यांवर) ते एवढे मोठे होतात, त्या/ ते आपण मात्र ते दागिने लॉकर मध्ये ठेवून  (तो एक वेगळाच मुद्दा आहे.) संन्यासिनी सारख्या राहतो.)वैराग्य आलं म्हणून नव्हे…त्या मोठमोठ्या फ्लेक्सवर पिवळे चमचमणाऱ्या, झळकणाऱ्यांकडे नका बघु बाई...हे आपलं उगीचच... हं!

आतां उद्या आणखी एक वेगळा बलुतेदार...

सौ. भारती महाजन- रायबागकर 

bharati.raibagkar@gmail.com

9763204334