25. आधुनिक बलुतेदार

 *(25)* *आधुनिक बलुतेदार* 

काल लोहाराला भेटलो आणि माझी नजर कैची कडे गेली. कपडे कापतांना ती शार्प नसल्याने अडचण होते हे ही आठवलं. धार लावायला हवीत... पण कशी... कुठे... बाकीच्या वस्तुंचं ठीक आहे. पण कैची ही तर उपयोगी वस्तु, कोणाला रोज तर कोणाला कधीमधी...मग धार लावणारा शोधायला तर हवाच...

   *धार लावणारा*

 हत्यारांना धार लावण्यासाठी पूर्वी एका विशिष्ट प्रकारच्या दगडाचा वापर करत होते. हत्याराचा पातं त्या दगडावर घासलं कीं ते कामासाठी तय्यार. नंतर *गरज ही शोधाची जननी आहे* या उक्तीनुसार इतर यंत्रांप्रमाणेच धार लावण्याच्या यंत्राचाही शोध लागला.

 तोच दगड वेगळ्या आकारांत वापरलेलं एक चाक, पट्टा, चाकाची बैठक आणि इतर आवश्यक बाबी इत्यादी लावुन ते सायकलवर बसवलं कीं झालं धार लावण्याचे यंत्र. सायकलवर बसुन पायडल मारलं कीं चाक फिरायचं आणि हव्या त्या वस्तूला धार लावुन मिळायची. सायकलच्या पूर्वी एक मोठसं लाकडी स्टॅन्ड वापरत असत. पण हे लाकडी स्टँड त्यावरील यंत्रासह घेऊन फिरणं मोठं जिकिरीचं असायचं. त्याबद्दल त्यांना मेहनताना तरी किती मिळत असणार कोणास ठाऊक! त्यांतही घासाघीस करणारे महाभाग असतातच. वेगवेगळ्या प्रकारच्या हत्यारांना वेगवेगळ्या प्रकारच्या कोनांतुन कमी जास्त वेळ घर्षण करून धार लावली जायची.

अजूनही छोट्या गावांत किंवा मोठ्या शहरांत हे धार लावणारे *धार लावायची...य् का धार* असा पुकारा करत फिरत असतात. पण नाईलाज असला तरच त्यांच्याकडून कोणी धार लावुन घेत असावं. नाहीतर 'तो नीट लावत नाही, लगेच बोथट होते वस्तू' असं अनुभवांती ठरवून आपण त्याला टाळतोच. आणि जर एखाद्या वेळेस लावुन घेतलीच तर 'अच्छी लगाओ, और घुमाओ ना  मशीन' असं सारखं म्हणत असतो. आणि त्याने 'बस, अब ठिक है?' असं विचारल्यावर तोंड जरासं वाकडं करून 'हां... ठि..क है, पण पुढच्या वेळी अच्छी कर देना' असं बजावुन पुन्हां पैसे देतांना खळखळ करतो ते करतोच. तोही बिचारा 'ठीक है, बाईजी/मॅडम' असं म्हणत पुढचं गिऱ्हाईक शोधण्यासाठी गांवभर हिंडत फिरतो.

हं... आतां *चक्कु छुरीयां तेज कराले* असं गाणं म्हणत, नाचत कुणी सुंदरी आपल्या कामाची जाहिरात करत फिरत असली तर गोष्टच वेगळी. अशावेळी कामाचा दर्जा-बिर्जा...! त्याचं काय एवढं! पण आतां तेही कांही शक्य होईल असं वाटत नाही.गंमतीचा भाग सोडा. पण आतां तसाही घरांत स्टीलच्या वस्तूंचा वापर जास्त आणि लोखंडाच्या वस्तूंचा वापर कमी झाला आहे.

त्यामुळे आतां मध्यम शहरांतही या धार  लावणाऱ्यांचं एखादं दुसरंच दुकान असतं. त्याची हक्काची गिऱ्हाईकं म्हणजे न्हावी, शिंपी, माळी आणि असाच इतर व्यवसाय असणारे व्यावसायिक. ह्यांना

 तर गिऱ्हाईकांची कमीच नाही. त्यामुळे धार लावणाऱ्याकडे कामंही भरपूर असतं.

त्यातही त्याच्या कामाचा दर्जा चांगला असला तर आपलं अगदी अडत नसलं तर, जरा उशीर झाला तरी चालेल पण आपल्याला त्याच्याकडूनच धार लावुन घ्यायची असते. आणि तोही आपला दर्जा टिकवण्याचा प्रयत्न करतोच.

या चाकुसुऱ्यांचे आकारा-प्रकाराप्रमाणे धार लावण्याचे दरही ठरलेले असतात. तसा दर-फलकच त्यांनी दुकानाच्या बाहेर लावुन टाकलेला असतो. म्हणजे दारावर येऊन धार लावणाऱ्याशी करतो तशी घासाघीस करण्याचा प्रश्नच मिटला शिवाय कांही कैच्यांना तर दोन्ही पाती वेगळी करून धार लावावी लागते.

'कारागीर कमी आणि गिऱ्हाईक जास्त' असं व्यस्त प्रमाण असल्यामुळे इथेही रांग लावावी लागते आणि मग आपला नंबर यायला वेळ असला तर बाजारांतुन फेरफटका मारून नंतर आपली वस्तु घेऊन जावी लागते. शिवाय इथे फसवाफसवी चा प्रश्नच येत नाही.

आता लहान-मोठ्या कंपन्यांमध्ये पॉवरफुल ग्राइंडर असतात. त्यावर दिवस पाळी/ रात्र पाळी मध्ये काम करणारे कुशल-अकुशल कामगार असतात. काम मेहनतीचं आणि जोखमीचंही असतं. त्यांना पुरेशी सुरक्षितता, मेहनताना मिळत असेल ना!

सहज जातां जातां... ह्या धार लावणाऱ्यांना कांही विशिष्ट नांव आहे काय?

उद्या एक नवीन बलुतेदार...

सौ.भारती महाजन- रायबागकर, चेन्नई

bharati.raibagkar@gmail.com